مراحل اقدام پژ‍وهی

" وبیان" به نقل از وبلاگ"گپ گتی" نوشت:

مراحل اقدام پژ‍وهی:

1- مشخص کردن  مساله و  انتخاب عنوان مناسب : برای روشن شدن  مفهوم مساله که محور هر پژوهش می باشد باید به تعریف 2 واژه ی سوال و مشکل اشاره شود : مشکل : وضعیتی نامطلوبی که  راه حل آن را می دانیم . مثل  خاموش شدن ماشین به دلیل تمام شدن بنزین .سوال :وضعیت نامطلوب و  مجهولی که  راه حل و پاسخ آن را نمی دانیم ولی افراد دیگر و یا  منابع علمی راه حل و پاسخ آن را ارائه می دهند . مساله : یک وضعیت نامطلوب و نامعینی که نه خود راه حل  و روش حل آن را می دانیم و نه با مراجعه به افرادو منابع علمی می توانیم  پاسخ را دریافت کنیم  باید با  یک  فرایند منظم علمی راه حل  و پاسخ  آن را ،یا  بیابیم  یا بسازیم. بنابر این مساله مبنای پژوهش می باشد .

 برای مشخص شدن مساله پژوهشی  بهتر است ، تمام مسائل حوزه کاری خود را  لیست  کرده  و با توجه به علاقه ، حوزه اختیارات  ، توانمندی های موجود  و میزان اهمیت و تاثیر گذاری  حل  مساله در بهبود کار ،  یکی از  اولویت دار ترین مسائل را  به عنوان موضوع اقدام پژوهی  خود انتخاب کنیم و با محدود کردن دامنه زمانی و مکانی عنوان مناسب برای آن در نظر بگیریم . برای شناسایی  مسائل حوزه کاری باید ضمن مطالعه مستمر و شناخت عمیق  وظایف  خود ، با اهل علم و  صاحب نظران ، همکاران و... تبادل نظر داشت .   مراجعه به سند تحول بنیادین و اهداف آموزش و پرورش و سایر منابع علمی  بسیاری از مسائل آموزش و پرورش را روشن می کند .

2-بیان مساله : در بیان مساله پژوهشگر  همانند بیمار ،وضعیت فعلی را به روشنی برای پزشک متخصص  توصیف می کند و به تعریف و بیان ابعاد مساله می پردازد . اینکه مشکل موجود در چه شرایط و محیطی نمایان شده و عمق و گستردگی آن چقدر است و آسیب های آن کدامند ؟  از کی و چگونه متوجه این مساله شده است ؟ فراوانی  مساله  موجود تا چه میزان است ؟،در چه شرایطی آثار  مساله  بیشتر می شود ؟. چه عواملی به میزان مساله  تاثیر می گذارد.؟  این مساله چه مشکلاتی برای او  ایجاد کرده است؟ باید تشریح شود .در این مرحله معلم پژوهنده  با حدس و گمان به بیان مساله می پردازد .

3-جمع آوری اطلاعات برای شناخت بهتر  وضع موجود (شواهد1): حتماً شما هم می پذیرید که احساس یا حدس درباره چیزی همیشه دلیلی بر حقیقت داشتن آن چیز نمی تواند باشد. برای اینکه مسائل به درستی مشخص و معین شود لازم است اطلاعات منطقی در اختیار داشته باشیم. این اطلاعات در اکثر مواقع موجود هستند، ما باید آن ها را جمع آوری کنیم. در این مرحله اقدام پژوه نقش پزشک متخصص را بازی می کند و ‍ با استفاده از روش های مختلف علمی از قبیل  (مصاحبه، مشاهده، پرسشنامه، بررسی اسناد و مدارک ، آزمون ، مطالعه، مشورت وگفتگو با صاحب نظران و...) باید با اطلاعات دقیق وجود مساله، فراوانی  ، عمق ، وسعت و عوامل موثر در آن را  نشان دهد و  توانمندی ها و محدودیت های خود را بشناسد .

4-ادبیات موضوع : پژوهش زمانی دارای اهمیت و ارزش علمی و کاربردی خواهد بود که برآمده از مطالعات کافی درباره پیشینه موضوع تحقیق شما باشد. در نظر داشته باشید بسیاری از مطالبی را که پس از ماه ها تلاش به آن می رسیم ممکن است دیگران قبلاً تحقیق کرده باشند و نیازی به تلاش های ما نباشد. پس اول به دنبال این اطلاعات باشید، وقتی از اقدام ها و اطلاعات جمع آوری شده دیگران آگاه شدید می توانید با نقد و تجزیه و تحلیل منطقی آنها وضعیت خودتان را مشخص کنید. پیشینه تحقیق را از منابع گوناگون می توانید تکمیل کنید: کتب تخصصی، مجلات، روزنامه ها، اینترنت، پایان نامه ها و اقدام پژوهی های  سایر همکاران . معمولا این قسمت را به پیشینه نظری( کتاب ، مجلات و....). و پیشینه عملی ( اقدام پژوهی سایر همکاران و....) تقسیم می کنند  (مکان قرار گرفتن  این قسمت می تواند قبل از شواهد یک هم باشد . )

5-تجزیه و تحلیل و تفسیر داده های اولیه :

پس از این که به کمک داده ها تصویر روشنی از وضعیت موجود دادید لازم است این داده ها را تجزیه و  تفسیر کنید تا زمینه و امکان را ه حل ها و اقدام مناسب فراهم شود .منظور از تفسیر ، تبیین و یا تشریح معانی است که در دل داده ها نهفته است . تفسیر سبب می شود که فهم جامع و روشن از معانی و مفاهیم پیدا کنیم .وبا یک جمع بندی عالمانه از اطلاعات ، تاحدودی به علل احتمالی بوجود آورنده مساله ، عمق  و وسعت واقعی مساله، محدودیتها و موانع و عوامل موثر پی ببریم. .می توان این اطلاعات را به روش های مختلف دسته بندی کرد . عده ای این اطلاعات را به اطلاعات کمی و کیفی تقسیم می کنند . این نوع تقسیم بندی الزامی ندارد می توان از روش های دیگر هم استفاده کرد .

6-بیان اهداف:  با توجه به اطلاعات بدست آمده و شناسایی محدودیتها و توانمندی ها ی موجود ، اهداف  باید بیان شود . منظور از اهداف  ،مشخص کردن وضع مطلوب مورد نظر است . وضع مطلوب افراد  با توجه به شرایط و امکانات با هم دیگر فرق دارد. . هدف دقیقا باید بیان شود . بیان مبهم و کلی و کیفی نمی تواند هدف را دقیقا مشخص نماید . بعضی از همکاران اهداف را به اهداف کلی و جزئی و بعضی دیگر به اهداف کیفی و کمی تقسیم می کنند . 

7-ارائه را ه حلهای پیشنهادی: با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده و با خرد ورزی و اندیشیدن مداوم  ، مطالعه منابع علمی و اقدام پژوهی سایر همکاران ، تجربیات دیگران ، مشورت با صاحب نظران، طرح موضوع در شورای معلمان  ، توزیع پرسشنامه (در بین معلمان ، دانش آموزان وخانواده آنها متناسب با نوع مساله )   و سایر روشها ، مجموعه راه حل های پیشنهاد ی برای حل مساله  و تغییر وضعیت موجود به وضعیت مطلوب  ارائه  داده می شود . در این مرحله باید منبع در یافت هرکدام از راه حل ها دقیقا بیان شود و هرکدام از راه حلها  بطور مختصر توضیح داده شود .( یاد مان باشد اگر خود مان یک روش نو آورانه ارائه دادیم باید آن راه حل  هم در بین سایر راه حل ها  در این مرحله نوشته شود)

8-انتخاب بهترین را ه حل یا راه حلها  :را حل های  ارائه شده در مرحله قبل مورد بررسی و سبک و سنگین  قرار دهید و از میان آنها با توجه به اهداف، شرایط و امکانات ، عمق مساله ، وسعت مساله ، توانمندی های خود پژوهشگر  و قابل اجرایی بودن راه حل و  با مشورت سایر همکاران مرتبط با مساله و صاحب نظران  ،بهترین و مناسب ترین راه حل و یا راحلهای  برای حل مساله انتخاب  می شود  . اقدام پژوه باید دلیل انتخاب خود را تشریح نموده  و چرا از بین راه حلهای موجود ،  این راه حل یا راحلها را  انتخاب کرده  تشریح کند . این اقدام ها در فرایند اقدام پژوهی بعنوان اعتبار بخشی به  انتخاب راه حلها نامیده می شود .  

9-اجرای  راه حل های انتخابی :  پس از انتخاب راه  حلهای جدید طرحی برای آن تدوین کرده  و چگونگی اجرای راه جدید را به تصویر بکشید ( برنامه ریزی ) . چه فعالیت هایی ؟ توسط چه کسی ؟ چه زمانی ؟ با چه وسایلی ؟ چگونه ؟ از جمله پرسشهایی است که در برنامه ریزی باید به آن پاسخ دهید .در این مرحله می کوشیم از همان آغاز برچگونگی پیشرفت کار ، به طور روزانه نظارت و دقت داشته باشیم . این کار سبب می شود ضمن مراعات پیش بینی های انجام گرفته در صورت لزوم ، تغییرها  ی لازم را در عمل بوجود آوریم .. در فرایند اجرا ی راه حلها ،باید سایر همکاران  متخصص ، مدیر مدرسه ، رابط پژوهشی و ...در جریان اجرای راه حلها قرار گیرند و بطور مستمر بر اجرای راه حلها نظارت داشته و نظرات اصلاحی خود را ارئه نمایند و تاثیر اجرای راه حلها  را ارزیابی نمایند. در فرایند اجرا، اقدام پژوه باید جزئیات را ثبت نماید و دقیقا شیوه اجرا را توضیح دهد . یکی از مهمترین شاخص های این مرحله این است که اگر در فرایند اجرا با مشکلی مواجه شده و یا تعدیل و تغییراتی در فرایند اجرا  پیش آمده در گزارش  تشریح شود  و مستندات درست اجرا شدن راه حلها  ارائه  شود  . هرچه قدر فرایند اجرا واقع بینانه بیان  شود اعتبار اقدام پژوهی افزایش پیدا می کند .

10-جمع آوری اطلاعات پس از اجرای  راه حلها ( شواهد 2) :برای این که در باره عمل یا تغییر جدیدتان داوری کنید نیاز به شواهد دارید .برای این که ثابت کنید ادعایی که در باره تاثیر  عمل ( راه حل )جدیدتان دارید منطقی و درست است ، باید شواهدی داشته باشید . این شواهد باید مبتنی بر اطلاعات منظم و منطقی باشد. این داد ها و شواهد باید معیار ها و شاخص هایی باشند بر این ادعا که در کار شما اصلاح به و جود آمده است .پس لازم است پس از اجرای طرح پیش بینی شده و حتی حین اجرا ی طرح ، اسناد و مدارکی جمع آوری کنید تا بدان وسیله ادعای خود را ثابت کنید . این اسناد همیشه لازم نیست کمی  یا به رقم و عدد باشد . اظهارات معلمان  ، مدیرمدرسه  ، دوستان ،  و دانش آموزان یا یک نوشته و نقاشی و یا مشاهده  دو فیلم یا نوار تصویری پیش و پس از یک عمل یا اقدام ، دیگران را قانع می کند که اصلاح و تغییر مطلوب انجام گرفته است . اگر نتیجه مثبیت بود این اقدام وراه حل  جدید ادامه می دهیم و در غیر این صورت به راه یا راه های دیگر می اندیشیم و راه دیگری را برای عمل و اجرا پیدا می کنیم . این فرایند آنقدر ادامه پیدامی کند تا اینکه بتوانیم به وضع مطلوب برسیم .بعد از موفقیت و تغییر وضع موجود به وضع مطلوب، وضع مطلوب را با ارائه شواهد توصیف می کنیم .               

11 -  تجزیه و تحلیل داده ای شواهد 2و نتیجه گیری  : در این مرحله داده های جمــع آوری شده  را  مثل مرحله پنجم تفسیر و تحلیل می کنیم .با بررسی نتایج و داده ها  بعد از اجرای عمل ( راه حل ) از خود می پرسیم که «آیا واقعا تغییری که من به دنبال آن بودم تحــــــقق پیدا کرده است ؟ّآایا اهداف تحقق پیداد کرده است ؟ چقدر ؟» و برای ادعاهای خود از شواهد 2 استفاده می کنیم و با مقایسه آنها با شواهد یک و معیار قرار دادن  اهداف  نسبت به میزان موفقیت قضاوت می کنیم در این رابطه : 1 – دلایل محکم خود را مبنی بر ایجاد تغییر بیان کنید .2 – نظر همکاران منتقد خود را که مبنی بر تایید تغییرباشد قید کنید .( گروه ارزیاب )